Kifoz (qozbellik, donqarlıq) nədir?

Kifoz xalq arasında donqarlıq, qozbellik kimi tanınan bir xəstəlikdir. Bu xəstəlik onurğanın kürək hissəsinin normaldan daha çox qabarmasına səbəb olan onurğa əyriliyidir. Bu əyrilik donqar bir görünüş yaradır.

Qeyd edək ki, sağlam insanlarda normada onurğanın kürək (döş) fəqərələri səviyyəsində Th1 və Th12 fəqərələri arasında 15° ilə 45°-lik bucaq arasında “Normal Kifoz” olmalıdır. Əgər onurğadakı donqarlıq (kifoz) 45°-dən çox olarsa, “hiperkifoz” və ya “Kifoz Xəstəliyi” adlanır və bu pataloji hesab edilə bilər. Sağlam insanlarda onurğanın boyun və bel nahiyyəsində önə doğru əyilmə (lordoz), döş nahiyyəsində arxaya doğru əyilmə (kifoz) əmələ gəlir. Beləliklə, onurğa sütunu yandan baxıldığı zaman “S” şəklini alır. Onurğada Uca Yaradan Allah cc tərəfindən təbii olaraq yaranmış bu fizioloji normal əyriliklər bədənin və başın ağırlığını daşımağa, biomexaniki balansın, bədən tarazlığını saxlamağa və normal yeriyişimiz zamanı amortizasiyanı təmin etməyə kömək edir.

Kifoz halı qadınlara nisbətən kişilərdə daha çox görülür. Qızlarda yetkinlik dövrü süd vəzlərinin inkişafı ilə bərabər onurğanın kürək nahiyyəsindəki əyrilik də artır. Bu zaman qızların utanması ilə əlaqədar bilərəkdən özlərini bükməyə çalışırlar ki, çox diqqət cəlb etməsinlər, nəticədə də zamanla kifoz formalaşır. Və yaxud da süd vəzlərinin həcminin böyük olması ilə əlaqədar olaraq ağırlıq mərkəzi önə düşdüyü üçün özlərindən asılı olmayaraq əyilməyə başlayırlar.

Kifozun əlamətləri nədir?

Kifozlu xəstələrdə əsasən onurğa, kürək ağrısı və onurğanın arxa döş hissəsində əmələ gələn qabarıqlıqla özünü göstərir. Digər ümumi simptomlara aşağıdakılar daxildir:

• Vücuda nisbətən başın önə doğru əyilməsi
• Xəstə önə əyilərkən yan tərəfdən baxıldıqda döş fəqərələrində olan qabarıqlıq (yuvarlaq görüntü)
• Onurğa sütunu ətrafı əzələlərdə ağrı
• Yorğunluq (xüsusilə aşağı ətraf əzələlərində anormal duruşu təmin etmək üçün lazım olan artmış əzələ funksiyası)
• Dik durmaqda çətinlik

Daha ciddi kifoz əyrilikləri dərman müalicəsinin kifayət etmədiyi davamlı ağrılara, ağciyərlərə təzyiq nəticəsində tənəffüs problemlərinə səbəb ola bilər.

Kifozun ən çox rast gəlinən növləri

1. Postural (duruş pozğunluğu) kifoz

   İnsanlar arasında ən çox rast gəlinən formadır. Adından da göründüyü kimi postural kifoz, qamətin düz tutulmaması, düzgün olmayan zəif duruş ilə əlaqədardır və onurğa sütunun döş nahiyyəsində olan qabarıqlıq zamanla artaraq yuvarlaq hal alır. Bu kifozun yaranmasında ən çox insanların özündən asılıdır; belə ki, ağır dərs çantaları daşımaq onurğa sütununu dəstəkləyən əzələ və bağları uzadaraq postural kifoz yaranmasına gətirib çıxa bilər. Düzgün oturmamaq, düzgün yatmamaq, uyğunsuz pozisiyalar da bunun yaranmasına səbəb olur. Yeniyetmələrdə daha çox rastladığımız bu kifoz növü, qızlarda oğlanlara nisbətən daha çox və sürətli inkişaf edir.

   Postural kifozu müəyyən idman hərəkətləri və ən əsası onurğa sütununu düzgün tutmaqla azaltmaq olar. Bəzi hallarda korset taxmaqla kifoz düzələ bilər. Bundan əlavə fizoterapiya, reabilitasiya, turnikdə sallanmaq, üzmək, idman hərəkətləri zamanında icra olunarsa çox böyük fayda verə bilər.

   Diqqət!

   • Uşaqlar dərs oxuyarkən bellərinin dik tutmaları üçün dərs masaları stuldan hündür olmalıdır ki, onurğa önə əyilməsin.
   • Uşaqları divan, kreslo kimi yumşaq yerlərdə və ya xalça üzərində uzanaraq televiziyaya baxmaq və dərs oxumaq kimi uyğunsuz pozisiyalardan uzaq tutun.
   • Daimi beli bükülü, əllərində mobil telefonla oyun oynayan uşaqlarda da kifoz yaranma ehtimalı çoxdur.

2. Anadangəlmə kifoz

   • 

   Ən nadir rastlanan növdür. Bu kifoz ana bətnində inkişaf zamanı əmələ gələn bir qüsurdur və doğuşda diaqnoz qoyulur. Anadangəlmə kifozda fəqərələr normal olaraq ayrılmaq əvəzinə bir-birinə bitişik olurlar. Bu kifozun üç forması var:

   • Fəqərə cisminin yalnız arxa tərəfinin inkişaf etməsi ilə yaranan hemivertebra
   • Fəqərə hissələrinin birləşməsi ilə olan seqmentlənmə (bölünmə) qüsuru
   • Bu iki qüsurun eyni anda görülməsi

   Anadangəlmə kifoz olan xəstələrin digər orqan sistemlərində də bəzi qüsurlar ola bilər. Bu səbəbdən həkim ətraflı kliniki müayinə ilə yanaşı, digər sistemik anomaliyaları araşdırmaq üçün müəyyən testlər tələb edir. Bu tip kifoz müalicəsi zamanı korset və digər konservativ müalicə metodları fayda vermədiyinə görə əksər hallarda xəstələrə əməliyyat məsləhət görülür.

3. Scheuermann (Şeurman) kifozu

   Bu xəstəliyi ilk dəfə təsvir edən Danimarkalı radioloqun adını daşıyan Scheuermann kifozu və ya Scheuermann xəstəliyi yetkinlik dövründə başlayır. Ən çox 13–16 yaşlarda diaqnoz qoyulur. Qız uşaqlarına nisbətən oğlanlarda daha çox görülür; böyümə bitdikdə əyriliyin artması da dayanır. Scheuermann kifozlu xəstələrin boyu yaşıdlarına nisbətən daha hündür olur.

   Sağlam insanlarda fəqərə düzbucaq şəkilində olur; fəqərənin ön və arxa hissəsinin böyüməsi eyni olur və hündürlükləri simmetrik olur. Amma bu xəstəlik zamanı fəqərə cisminin ön hissəsi arxa hissəsi qədər sürətlə böyüyə bilmədiyi üçün pazvarı forma alır və nəticədə hiperkifoz formalaşır. Scheuermann xəstəliyi zamanı 3 və ya daha çox qonşu fəqərənin hər birinin 5 dərəcədən böyük bir pazvarı forması alaraq, ümumilikdə onurğanı 55 dərəcədən çox kifoz yaratması ilə təyin olunur. Bu tip forma kifozda onurğa əyriliyi daha sərtdir və böyüməklə ağırlaşa bilər.

   Tədqiqatçılar qama şəklini alan fəqərə cisimlərinin anormal böyümə potensialı olduğuna inanırlar. Bu, ümumiyyətlə sürətli böyümə dövründə baş verir və əyrilik dərəcəsi artdıqca kürəkdə yaranan qabarıqlıq kəskin bucaqlanma kimi görünür. Scheuermann kifozlu xəstələrin müalicə metodu kimi korset və fizioterapiya (idman hərəkətləri) yetərli ola bilər. Lakin xəstənin ağrı şikayətləri davam edirsə və sinir-əzələ sistemində hər hansı bir defisit izlənirsə, bu əməliyyat göstərişi kimi qəbul edilir.

Kifozun diaqnozu necə təyin edilir?

Rentgen (X-ray)

Pasient ilkin olaraq həkim tərəfindən üst paltarlar çıxarıldıqdan sonra, zahiri bədən quruluşu, onurğada olan deformasiyalar, dəridəki ləkələr gözlə müayinə edilir. Kifoz zamanı kürək nahiyyəsində qozbellik şikayətləri olan xəstə mütəxəssis həkim tərəfindən ətraflı fiziki və nevroloji müayinə edilir. Fiziki müayinədə onurğa sütunu ətrafı əzələlər palpasiya edildikdən sonra, xəstənin irəli doğru əyilmiş formada döş fəqərələrində ortaya çıxan bucaqlanma yandan baxılaraq müşahidə edilir. Xəstənin bədənini tarazlıqda saxlamaq qabiliyyəti də müəyyən testlərlə nəzərdən keçirilir. Kifoz müayinəsində nevroloji müayinə mühüm rol oynayır. Belə ki, xəstənin əzələ gücü, hissiyatı və reflekslərinə diqqət yetirilməlidir.

Rentgen müayinəsi onurğa sütunundaki əyriliklərin təyin edilməsi, kifozun dərəcəsinin ölçülməsi haqqında məlumat almaq üçün istifadə olunur. Arxa-ön və yan qrafiya olmaqla iki görüntü çəkilir. Normalda döş fəqərələrində kifoz 15–45 dərəcə arası dəyişə bilər. Əgər dərəcə 45 dərəcədən yuxarıdırsa, bu zaman hiperkifoz diaqnozu qoyulur. Unutmayaq ki, lüzumsuz yerə tez-tez rentgen müayinəsi tövsiyə olunmur, çünki X-ray şüası kanserogen təsirə malikdir.

MRT və KT müayinələri

Şiddətli ağrı, hər hansı sinir və ya əzələ zəifliyi (parez, iflic, sidik və defekasiya aktının pozulması, spastika, keymə, uyuşma) aşkar edilərsə xəstəyə MRT (Maqnit rezonans tomoqrafiya) və ya KT (Kompyuter tomoqrafiya) müayinəsi məsləhət görülür. MRT müayinəsinin hər hansı bir şüası yoxdur, istənilən müddətcə rahatlıqla müayinə olunmaq olar.

Kifozun müalicəsi necə aparılır?

Hiperkifozun müalicə metodları xəstənin yaşından, əyriliyin dərəcəsi və artma intensivliyindən, yaranma səbəbindən, ağrı və digər mövcud simptomlardan asılı olaraq dəyişə bilər.

Konservativ müalicə və müşahidə

Əsasən yeniyetmələrdə rastlaşdığımız postural kifoz hallarında əyrilikdə artma olub-olmadığını bilmək üçün 4 ay sonra kontrol müayinələrə gəlmək məsləhət görülür. Bundan əlavə xəstəyə əzələ gücləndirmək üçün fizioterapiya müalicələri və idman hərəkətləri verilir. Orta yaşlı insanlarda müxtəlif səbəblərdən mənşə alaraq yaranan kifozda ağrı olarsa həkim tərəfindən müvafiq dərman müalicəsi təyin edilir.

Korset

Artmış kifoz üçün dünya miqyasında geniş populyarlıq qazanan bir metoddur. Korset yetkinlik dövründə olan və böyümənin davam etdiyi kifozlu xəstələrdə effektiv müalicə növüdür. Korset müalicəsində məqsəd sürətli böyümə dövründə əyilmənin artmasının qarşısını alaraq nəzarətdə saxlamaqdır.

Kifoz müalicəsi üçün hazırlanan korsetlər fərdi olur. Korsetlər (TLSO və ya Boston) həkimin göstərişinə əsasən hazırlanır. Bu, xəstənin onurğasında müəyyən bölgelərə təzyiq edərək əyriliyin düzəlməsini təmin etmək üçün xüsusi uyğunlaşdırılır və qəliblənir. Korset paltarın altına taxıla bilər və xəstələr idman və digər fəaliyyətlərdə iştirak edə bilərlər. Korset gün ərzində 16 saat taxılmalıdır. Korset müalicəsi orta yaşlı xəstələr üçün faydalı müalicə növü deyil.

Cərrahi üsullar

Əməliyyat hiperkifozun ağır və heç bir müalicənin fayda vermədiyi hallarda tətbiq edilir. Əməliyyat növü xəstənin yaşından, kifoz yaranma səbəbindən, əyrilik dərəcəsindən və artım tezliyindən asılı olaraq dəyişir. Əməliyyat zamanı onurğa sütununun transpedikulyar vintləri yerləşdirildikdən sonra arxa elementlərin osteotomiyası edilir. Onurğanın transpedikulyar vintlərə yerləşdirilərək arxadakı osteotomiya yeri qapadılır, fiksasiya edilir və kifoz düzəldilir. Neyrocərrah Əliosman Qədimbəyli tərəfindən bu əməliyyatlar uğurla həyata keçirilir.

 

Kifozda idman hərəkətləri

Kifoz hər yaşda — yeniyetməlikdən yetkinliyə qədər qarşısı alına bilən və müalicə edilə bilən bir problemdir. Düzgün əzələ qruplarını hədəf alan, onurğanın düzülməsini qoruyan və elastikliyi artıran müntəzəm məşqlər onurğanın təbii “S” əyrisini gücləndirəcək və kambur tədricən geri çəkiləcəkdir. Aşağıda evdə minimum avadanlıqla edə biləcəyiniz altı təsirli məşq var. Bu məşqləri həftədə ən azı üç dəfə təkrar dəstləri ilə yerinə yetirməklə, onurğanızı dəstəkləyən əzələləri gücləndirə və kürəklə mübarizə apara bilərsiniz.

1. Kürək açma (qaldırma)

   Bir xalça üzərində üzü aşağı uzanın. Qollarınızı yanlarınıza uzadın, ovuclarınız aşağı baxsın. Başınızı və sinənizi yerdən yumşaq bir şəkildə qaldırarkən çiyin bıçaqlarınızı bir-birinə sıxın. Bu mövqeyi 3–5 saniyə saxlayın, sonra nəzarətlə özünüzü aşağı salın. Cəmi 2–3 dəst üçün hər dəstdə 10 təkrar etmək tövsiyə olunur. Meyilli kobra torakal əzələləri (erektor spinae, romboid, trapezius) və dərin boyun əyilmələrini cəlb edərək onurğanın düzgün düzülməsini dəstəkləyir. Hərəkət zamanı bel nahiyəsində kəskin qövs yaratmamaq üçün diqqətli olun.

2. Sinə açıcı stretch

   Ayaq üstə və ya oturaraq edilə bilər. Ayaqlarınızı çiyin genişliyindən ayırın və əllərinizi bel səviyyəsində kürəyinizin arxasında birləşdirin. Dirsəklərinizi geri itələyin və sinənizi irəli qaldırın. Boynunuzu düz tutun və baxışlarınızı irəli yönəldin. Bu mövqeyi 20–30 saniyə saxlayın və üç dəfə təkrarlayın.

3. Divar gərmə

   Kürəyinizi tamamilə divara söykəyərək, dabanlarınızla divardan təxminən 10–15 sm məsafədə dayanın. Dirsəkləriniz 90° əyilmiş və ovuclarınız divara toxunaraq qollarınızı “W” mövqeyinə qaldırın. Dirsəklərinizi və əllərinizi divarda sabit saxlayaraq “I” forması yaratmaq üçün qollarınızı divara doğru sürüşdürün, sonra yenidən “W” vəziyyətinə endirin. Bu məşqi 10–12 təkrardan ibarət 2–3 dəst üçün yerinə yetirin.

4. Tərs gərmə

   Döşəmə üzərində oturun və əllərinizi çiyin hündürlüyündə yerə qoyun, barmaqlarınız ayaqlarınıza işarə etsin. Ombalarınızı yuxarı qaldırın, çiyinlərinizdən dabanlarınıza düz bir xətt yaradın. Boynunuzu neytral vəziyyətdə saxlayın. Bu mövqeyi 15–20 saniyə saxlayın, özünüzü aşağı salın və 3 təkrar təkrarlayın.

5. Əl–diz gərmə (pişik–inək)

   Dörd ayaqla başlayın (əllər çiyin genişliyində, dizlər omba genişliyində). “Pişik” pozasında kürəyinizi tavana doğru əyin və başınızı aşağı salın. Sonra “inək” pozasına keçin, kürəyinizi aşağı basaraq sinənizi yuxarı açın və başınızı yumşaq şəkildə qaldırın. Cəmi 10 dövrə, ideal olaraq 2 dəsti yerinə yetirin.

6. Tək qolu meyilli Y qaldırma

   Üzü aşağı yatın, qollarınızı başınızın önünə uzadaraq “Y” hərfi yaradın. Qollarınızı, sinənizi və ayaqlarınızı birlikdə yerdən yumşaq şəkildə qaldırın. 3 saniyə saxlayın, sonra aşağı salın. Hər dəyişikliyi 8–10 təkrar, cəmi 2 dəst üçün yerinə yetirin.